Quan Xà thần - Ông Lốt trong đạo Mẫu gồm các vị nào?

- Updated: Jun 22, 2024 - 01:58

Nội dung chính [Hiện]

Trong Tín ngưỡng thờ Mẫu, đứng cuối cùng thuộc hàng hạ ban có Quan Ngũ Hổ và Quan Xà Thần (Ông Lốt) là hai loài vật được nhân dân tôn kính, đại diện cho sức mạnh,sự dẻo dai, linh hoạt, được nhân dân cùng thờ trong hệ thống thần linh tứ phủ. Vậy Quan Xà Thần trong Tứ Phủ là gì ? có hầu giá Quan Xà Thần hay không ? hy vọng trong bài viết này phần nào cung cấp tới bạn đọc các thông tin liên quan về Quan Xà Thần trong đạo Mẫu Tứ Phủ.

Quan Xà Thần - Ông Lốt

Tín ngưỡng thờ Xà Thần ở Việt Nam

Tục thờ xà thần đã tồn tại từ lâu trong đời sống văn hóa của người Việt nói riêng và rất nhiều các nước phương Đông nói chung. Rắn là loài động vật có sức ảnh hưởng mạnh mẽ đối với phong tục, tín ngưỡng của con người. Rắn có điểm tốt, có điểm xấu, nhưng nhìn chung con người vẫn sợ rắn. Vì sợ nên mới thần thánh hóa loài rắn. Rồi lập bàn thờ vị thần rắn này mong thần bảo vệ cho dân chúng. Cũng từ tục thờ rắn từ thời cổ đại này mà những câu chuyện tâm linh về rắn xuất hiện rất nhiều trong đời sống hàng ngày như chuyện rắn báo oán, nữ thần rắn, …

Đối với người Việt, nhất là người Việt vùng châu thổ sông Hồng, xuất phát từ môi trường tự nhiên gắn liền với điều kiện sông nước, hình tượng rắn được đồng hóa với thủy thần, đi vào tâm thức người Việt từ rất sớm và gắn với tục thờ các vị thần tự nhiên bên cạnh chú sơn lâm Quan Ngũ Hổ. Tục thờ rắn gần như phổ biến với mọi vùng miền trên đất Việt. Người M’nông thờ rắn như một vị thần sức mạnh có sức ảnh hưởng to lớn trong cộng đồng. Người Mường ở Thanh Hóa cũng có tục thờ rắn. Ngôi đền ấy hiện nay ở thôn Lương Ngọc, xã Cẩm Lương, huyện Cẩm Thủy.

Ở đồng bằng sông Cửu Long người ta cực kỳ tín thờ vị thần rắn này. Tại Đình Thủy, Bến Tre còn có một ngôi đình gọi là đình Rắn với truyền thuyết về sôi rắn khổng lồ, hiền lành. Người dân Rạch Giá, Kiên Giang thì luôn có thái độ tôn kính khi nhắc về đôi rắn thần ở đền Vĩnh Hòa. Họ coi việc rắn xuất hiện là điềm lành, báo cho bà con năm nay được mùa.

Ông Lốt là ai?

Hàng cuối cùng trong thần điện Tứ Phủ Công Đồng là hai vị thần rắn, gọi chung là Ông Lốt. Nếu như Quan Ngũ Hổ đại diện cho chốn sơn lâm thì Quan Lốt là biểu tượng của thủy thần miền sông nước.

Nhị vị xà thần màu xanh lá và màu trắng, lần lượt có các danh xưng: Thanh Xà Đại Tướng Quân và Bạch Xà Đại Tướng Quân. Xà Thần hoặc đặt cùng ban thờ Ngũ Hổ ở hạ ban, hoặc được vắt ngang trên xà nhà của điện thờ Tứ Phủ. Ông Lốt phụng sự Thánh Mẫu và ban công đồng, chịu trách nhiệm canh gác đền phủ, trấn giữ đường âm, đường sông nước, trừ ma diệt quỷ.

Trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ Phủ còn có một vị Lốt đặc biệt khác, danh xưng Tam Đầu Cửu Vĩ. Đó là một thần rắn ba đầu chín đuôi, là thú cưỡi của một số vị Quan Lớn, Quan Hoàng như Quan Lớn Đệ Tam, Quan Hoàng Cả…

Thần tích Quan Xà Thần

Hàng cuối cùng trong thần điện Tứ Phủ, nếu như Quan Ngũ Hổ đại diện cho chốn sơn lâm thì Quan Xà Thần là biểu tượng của thủy thần miền sông nước. Nhị vị xà thần màu xanh lá và màu trắng, lần lượt có các danh xưng: Thanh Xà Đại Tướng Quân và Bạch Xà Đại Tướng Quân. Quan Xà Thần hoặc đặt cùng ban thờ Ngũ Hổ ở hạ ban, hoặc được vắt ngang trên xà nhà của điện thờ Tứ Phủ.

Quan Xà Thần phụng sự Thánh Mẫu và ban công đồng, chịu trách nhiệm canh gác đền phủ, trấn giữ đường âm, đường sông nước, trừ ma diệt quỷ. Trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam, Tứ Phủ còn có một vị Quan Xà Thần đặc biệt khác, danh xưng Tam Đầu Cửu Vĩ. Đó là một thần rắn ba đầu chín đuôi, là thú cưỡi của một số vị Quan Lớn, Quan Hoàng như Quan Lớn Đệ Tam, Quan Hoàng Cả… Ngoài ra cũng có nhiều vị khác được hát văn ca ngợi, và có hầu một số vị Chúa bà như Chúa Thác Bờ, Chúa Tây Thiên, Chúa Nguyệt Hồ, Chúa Lâm Thao, Chúa Ngũ Phương, Chúa Ba Nàng, Chúa Then, Chúa Bạch Hạc Xuân Nương,.. Các bà Chúa bản cảnh này quyền cai một vùng địa phương.

Ông Lốt có ngự đồng không?

Thanh Xà, Bạch Xà rất hiếm khi về ngự đồng. Khi về ngự, ngài nằm dại ra sập, úp bụng xuống đất và quẫy qua quẫy lại, đu đưa đầu lên xuống để bái Vua Cha, Thánh Mẫu, phun rượu bốn phương để khai quang, hiến tửu bằng cách liếm đĩa rồi xa giá hồi cung.

Xà thần được thờ ở hầu hết tại các đền, các điện Tứ Phủ, tuy nhiên ngài cũng có đền thờ riêng. Nổi tiếng là 3 ngôi đền gồm Đền Cấm Tuyên Quang, đền Canh Nghệ An và Miếu xà Thần Gia Lai.

Hầu giá Thanh Xà, Bạch Xà

Sau khi hầu xong giá Ngũ hổ, cung văn kiều thỉnh Xà Thần lên ngự. Khi ngự đồng sẽ hầu nằm dại ra sập công đồng và úp bụng xuống đất, đồng thời quẫy đi quẫy lại. Tứ trụ sẽ hộ giá Thanh Xà hoặc Bạch Xà tung khăn bỏ ra một bên. Tứ trụ có thể trùm khăn phủ diện lên lưng của Đồng để biểu tượng Ngài đang ngự, hoặc trùm vải trắng để đại diện Bạch Xà, vải xanh đại diện Thanh Xà. Rồi Tứ trụ đút bó nhang được gói bằng lá trầu vào mồm ông Rắn. Đồng đu đưa đầu lên lên xuống xuống để ra hình thức bái Vua Mẫu, phun rượu vào bốn phương năm hướng để khai quang. Sau đó Tứ trụ đổ rượu ra đĩa, dâng Ông Lốt, ông Lốt hiển tửu bằng cách liếm đĩa. Sau đó xa giá hồi cung.