Tam Tòa Thánh Mẫu gồm những ai?

Tam Tòa Thánh Mẫu là một khái niệm tôn thờ trong đạo Mẫu ở Việt Nam, đại diện cho ba vị thần nữ Thượng Thiên, Thượng Ngàn và Thoải Phủ. Đây là những vị thần được xem là bảo vệ và chăm sóc cho ba miền đất: Thiên (Thượng Thiên), Rừng (Thượng Ngàn), và Nước (Thoải Phủ). Tên gọi "Tam Tòa" (tam - ba, tòa - ngôi nhà, nhà ở) chỉ ra rằng Tam Tòa Thánh Mẫu bao gồm ba vị thánh Mẫu thiêng liêng, mỗi người đại diện cho một miền đất và có vai trò bảo vệ, chăm sóc cho người dân.

Đệ Nhất Thượng Thiên được biểu trưng bằng sắc áo đỏ và thường đại diện cho miền Thiên (Thiên Phủ). Đây là vị Thánh Mẫu có quyền lực tối cao và được tôn thờ như người bảo vệ cao cả của mọi người.

Đệ Nhị Thượng Ngàn thường được biểu trưng bằng sắc áo xanh và đại diện cho miền Rừng (Nhạc Phủ). Cô thường được tôn thờ như người bảo vệ của thiên nhiên và các khu rừng.

Đệ Tam Thoải Phủ có áo trắng và đại diện cho miền Nước (Thoải Phủ). Cô thường được xem như người bảo vệ của nước, nguồn nước và cuộc sống dân dã của người dân.

Tam Tòa Thánh Mẫu thể hiện sự tôn kính và sự hy sinh của người dân Việt Nam đối với thế giới siêu nhiên và thể hiện sự liên kết mạnh mẽ giữa con người và vũ trụ.

Trong tín ngưỡng Đạo Mẫu, Tam Tòa Thánh Mẫu là biểu tượng tôn thờ quan trọng, thường được tạo thành từ ba ngôi của ba vị Thánh Mẫu khác nhau, đại diện cho ba miền: Thiên Phủ (miền Trời), Nhạc Phủ (miền Rừng), và Thoải Phủ (miền Nước). Vậy thực chất, Tam Tòa Thánh mẫu là ai? Tam Tòa Thánh Mẫu gồm những ai? Tam Tòa Thánh Mẫu mà ta thường thấy trên các ban thờ gồm ba ngôi của ba vị Thánh Mẫu khác nhau: Đệ Nhất Thượng Thiên, Đệ Nhị Thượng Ngàn và Đệ Tam Thoải Phủ. Cùng tử vi hội quán tìm hiểu chi tiết trong bài viết này.

Mẫu Thượng Thiên

Mẫu Thượng Thiên, còn được gọi là Mẫu Đệ Nhất, được coi là vị thần cai quản miền trời trong tín ngưỡng của người dân Việt Nam. Theo quan niệm dân gian về Tứ Pháp (Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Điện, Pháp Lôi), Mẫu Thượng Thiên có quyền năng tạo ra mây, mưa, sấm, chớp, và có mối liên hệ mật thiết với văn hóa nông nghiệp lúa nước của dân tộc.

Đền thờ Mẫu Thượng Thiên có mặt ở khắp nơi trong cả nước, nhưng nơi nào có Mẫu giáng trần hoặc hiển linh, lưu dấu tích thì đó thường là nơi tôn thờ Mẫu lớn nhất và quan trọng nhất. Ngày hội chính của Mẫu Thượng Thiên thường được tổ chức vào ngày 3/3 âm lịch hàng năm, là một dịp lễ lớn được người dân rất kính trọng.

Trong Tam Tòa Thánh Mẫu, Mẫu Đệ Nhất thường được tượng trưng bằng hình ảnh tọa lạc ở giữa, mặc áo đỏ, biểu thị quyền lực và sức mạnh tối cao của Mẫu trong vũ trụ và trong tâm trí của người dân.

Mẫu Thượng Ngàn

Mẫu Thượng Ngàn, hay Mẫu Đệ Nhị, được coi là vị thần cai quản miền rừng núi trong tín ngưỡng của người dân Việt Nam. Bà là Thánh Mẫu mà người ta liên kết chặt chẽ với con người, cây cỏ, chim thú và sự sống trong tự nhiên.

Đền thờ Mẫu Thượng Ngàn có mặt ở nhiều nơi trong cả nước, nhưng hai nơi tôn thờ chính là Suối Mỡ ở Bắc Giang và Bắc Lệ ở Lạng Sơn. Ở những nơi có rừng, có núi, thường là những vùng đất hẻo lánh, người ta thường xây dựng đền thờ để tôn vinh Mẫu Thượng Ngàn.

Ngày hội chính của Mẫu Đệ Nhị thường được tổ chức vào ngày 20/09 âm lịch hàng năm, là một dịp lễ quan trọng được người dân địa phương kính trọng và tổ chức nhiều nghi lễ.

Trên ban thờ Tam Tòa Thánh Mẫu, Mẫu Thượng Ngàn thường được tượng trưng bằng hình ảnh tọa lạc bên tay trái của Mẫu Thượng Thiên, biểu thị sự liên kết và sự gắn bó giữa mảnh đất và con người, và bà thường mặc áo màu xanh, tượng trưng cho miền rừng núi và sự sống trong tự nhiên.

Mẫu Thoải

Mẫu Thoải, hay còn được biết đến là Mẫu Đệ Tam, là vị thần cai quản miền sông nước trong tín ngưỡng của người Việt Nam. Mẫu Thoải Phủ có vai trò quan trọng trong đời sống thủy sinh của người dân từ xa xưa và được coi là một trong những thần linh liên quan trực tiếp đến việc xây dựng và phát triển nền văn minh thủy sản của dân tộc Việt Nam.

Đền thờ Mẫu Thoải được xây dựng nhiều ở nhiều nơi, thường là ở cửa sông, cửa biển, thể hiện lòng thành kính của nhân dân dành cho vị thần này. Tuy nhiên, không có dấu tích cụ thể của Mẫu Thoải vì theo truyền thuyết, bà không giáng phàm xuống thế gian.

Ngày hội chính của Mẫu Thoải thường được tổ chức vào ngày 10/06 âm lịch hàng năm. Lễ hội lớn nhất và long trọng nhất thường được tổ chức tại Đền Mẫu Thác Hàn Sơn, tọa lạc tại Hà Trung, Thanh Hóa.

Trên ban thờ Tam Tòa Thánh Mẫu, Mẫu Thoải thường được tượng trưng bằng hình ảnh tọa lạc bên tay phải của Mẫu Thần Chủ - Đệ Nhất, biểu thị sự gắn bó và tương tác giữa con người và nguồn nước, và bà thường mặc áo màu trắng, tượng trưng cho miền sông nước và sự trong lành của nước.

Có rất nhiều quan điểm khác nhau quanh các ngôi vị trong Tam Tòa Thánh Mẫu.

Có tài liệu cho rằng Tam Tòa Thánh Mẫu thực chất chỉ là ba lần hiện thân của Mẫu Liễu Hạnh khi giáng trần là một quan điểm được nhiều tài liệu và nguồn tin truyền miệng trong dân gian truyền đạt. Theo quan điểm này, Mẫu Liễu Hạnh, một linh thánh trong đạo Mẫu, đã hóa thân thành ba ngôi vị Thượng Thiên, Thượng Ngàn và Thoải Phủ để cai quản ba miền Thiên, Rừng và Nước. Quan điểm này thể hiện sự liên kết mạnh mẽ giữa ba ngôi vị Thánh Mẫu và Mẫu Liễu Hạnh, cho rằng họ là một và cùng một thực thể tinh thần, biểu hiện ở ba hình thức khác nhau để thể hiện sự bảo vệ và chăm sóc cho con người và tự nhiên. Điều này cũng phản ánh triết lý đạo Mẫu về sự thống nhất và liên kết giữa mọi sự sống và vũ trụ.

Trong một số quan điểm tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ Phủ, không có sự xuất hiện cụ thể của Mẫu Địa trong Tam Tòa Thánh Mẫu. Có một số lập luận và giả thuyết để giải thích điều này.

• Mẫu Thượng Thiên là cai quản cả địa phủ: Theo giả thuyết "Thiên – Địa đồng quy" (Đất trời là một), một số người tin rằng Mẫu Thượng Thiên, với quyền lực tối cao của mình, không chỉ cai quản miền Trời mà còn bao gồm cả miền Đất (địa phủ). Do đó, không cần có sự xuất hiện riêng biệt của Mẫu Địa trong Tam Tòa Thánh Mẫu.

• Mẫu Thượng Ngàn có thể đồng thời là Mẫu Địa: Một quan điểm khác là miền Rừng (Nhạc Phủ) thuộc miền Đất, do đó Mẫu Thượng Ngàn, người cai quản miền Rừng, cũng có thể được xem như là Mẫu Địa.

Cả hai quan điểm này đều thể hiện sự linh hoạt và đa chiều trong cách hiểu về Tam Tòa Thánh Mẫu và tư duy triết học trong đạo Mẫu.

Trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ Phủ, bốn vị Thánh Mẫu thường được tôn vinh là Thánh Mẫu Cửu Trùng, Thánh Mẫu Thần Chủ (Mẫu Liễu Hạnh), Thánh Mẫu Thượng Ngàn và Mẫu Thoải. Dưới đây là một số điểm cụ thể về các vị Thánh Mẫu này:

• Thánh Mẫu Cửu Trùng: Mẫu này thường được tôn vinh ở chính ban thờ, là vị bảo hộ của các vấn đề về sức khỏe, sự may mắn, và bảo vệ gia đình. Tên gọi "Cửu Trùng" ám chỉ sự bảo vệ liên tục từ chín hướng, bao gồm cả bên trong và bên ngoài.

• Thánh Mẫu Thần Chủ (Mẫu Liễu Hạnh): Mẫu Liễu Hạnh thường đóng vai trò là Mẫu Thần Chủ, tức là bảo vệ chủ nhân của gia đình và người dân trong vùng. Bà được tôn vinh là biểu tượng của sự hiền lành, mẹ hiền và lòng nhân từ.

• Thánh Mẫu Thượng Ngàn: Mẫu này là người bảo vệ của miền Rừng, gắn liền với thiên nhiên và cuộc sống của người dân ở nông thôn. Bà thường được tôn vinh với vai trò giúp đỡ trong việc canh tác, sản xuất nông sản và bảo vệ môi trường.

• Mẫu Thoải: Mẫu Thoải là người bảo vệ miền Sông Nước, gắn liền với nước và cuộc sống dân dã ven sông. Bà thường được tôn vinh với vai trò bảo vệ an ninh, cung cấp nước và thúc đẩy cuộc sống phồn thịnh cho người dân.

Tuy nhiên, trong một số nơi, Thánh Mẫu Cửu Trùng cũng có thể được thờ bên ngoài trời, cho phép mọi người thập phương bái vọng và cầu nguyện với lòng tin vào sức mạnh bảo hộ và sự hiện diện của Mẫu.

Kinh Thánh Mẫu

Ân ba Thánh Mẫu Tam Toà

Tam Toà Tiên Chúa thực là linh thiêng.

Vạn linh vạn phép vô biên

Hội đồng Thánh Mẫu chư Tiên cứu đời.

Chư tôn Thánh Mẫu thương đời

Đứng lên Tứ phủ người người đều kinh.

Uy uy phép phép linh linh

Thương người xót cả chúng sinh muôn loài.

Các Mẫu cai quản các ngôi

Cai quản Tứ phủ Vua thời ban cho.

Tam ân tứ ân giúp phù

Thương con các Mẫu công phu giáng miền.

Thiên Tiên có Mẫu Cửu Thiên

Ngao du quản sát bốn miền trời xanh.

Thương người Mẫu lại kêu van

Kêu lên Quốc Mẫu cao nghìn Người thương.

Nhìn con ở dưới thế gian

Trên trời Mẫu thấy lại càng xót đau.

Trông con Mẫu chẳng vào đâu

Nước mắt Mẫu chảy biển sâu suối nguồn.

Dạy con phải nhớ luôn luôn

Vâng lời đức mẹ Hoàng Thiên toàn tài.

Tu thì phải nghĩ lâu dài

Dần dần chuyển hoá đổi đời sạch trong.

Vững tâm tin tưởng trong lòng

Đã có đức Mẹ Mẫu Hoàng phù cho.

Đường tu còn lắm quanh co

Nhớ mà vững trí sao cho thành tài.

Sau này lâm mệnh chung thời

Ta truyền hộ vệ cứu người về Tiên.

Âm dương đôi ngả phân trần

Đệ nhị Thánh Mẫu Thượng Ngàn chứng tâm.

Miền Thượng Mẫu giáng về đền

Mẫu ban phúc lộc muôn dân được nhờ.

Cầu cho dân nước nên thơ

Nhân khanh vật thịnh còn chờ bình yên.

Đệ Tam Thánh Mẫu Thuỷ Tiên

Mẫu về cắt hết nghiệp miền thế gian.

Lòng thành tấu đối kêu van

Kêu cho khắp nước vẻ vang muôn đời.

Kêu cho khắp hết gầm trời

Được yên tất cả mọi nơi thanh bình.

Sau kêu đến tận gia đình

Cho nhà hạnh phúc cho mình ấm no.

Địa Tiên Thánh Mẫu vân du

Khâm sai Tứ phủ giúp phù thiện lương.

Quán xem khắp hết trần dương

Nơi người sinh sống mọi người an nguy.

Lại nắm trong tay hồn vì

Ai thì trong sáng ai thì sạch nhơ.

Các con tu đạo phụng thờ

Phải giữ hiếu tín phút giờ chẳng sai.

Con đừng nói một thành hai

Ăn gian nói dối đời đời xấu danh.

Bạn bè nên giữ công bình

Không khinh không ghét không quyền không chê.

Vần thơ Mẹ giáng mới về

Cho con học tập tốt thì chóng lên.

Kính lạy Hội đồng Thánh Mẫu !

Kính lạy Hội đồng Thánh Mẫu !

Kính lạy Hội đồng Thánh Mẫu !

Kính lạy Thiên Tiên Thánh Mẫu Cửu Trùng Thiên Thanh Vân Vạn Hoa Công chúa.

Kính lạy Nhạc Tiên Thánh Mẫu Thượng ngàn Chúa tể Quế Hoa Mị Nương Công chúa.

Kính lạy Thuỷ Tiên Thánh Mẫu Xích Lân Long Nữ Bạch Ngọc Động Hồ chung Thuỷ Tinh Công chúa.

Kính lạy Địa Tiên Thánh Mẫu Địa cung Kiểm soát Khâm Sai Quảng Cung Chiêu Dung Công chúa.