Chầu Bà Đệ Tứ Khâm Sai là ai? Sự Tích Và Bản Văn Chầu

Chầu Đệ Tứ Khâm Sai là vị Thánh Chầu thứ tư trong hàng Tứ Phủ Thánh Chầu, sau Chầu Đệ Tam Thuỷ Cung Khâm Sai, trước Chầu Năm Suối Lân. Bà là một trong bộ tứ khâm sai của Mẫu Liễu Hạnh, với tên hiệu là Chầu Mai Hoa. Danh hiệu của Chầu là Chiêu Dung Công chúa, có quyền khâm sai Tứ phủ. Khi chầu ngự đồng thường mặc y phục màu vàng. Hát văn có đoạn kể về Chầu Bà như sau:

“Quý hương An Thái xã danh, có Chầu Đệ Tứ hách danh phàm trần”.

Sự tích Chầu Bà Đệ Tứ

Theo tài liệu ghi lại, tại xã Thiên Lộc, huyện Thiên Lộc, phủ Đức Quang xưa (nay là xã Hoàng Diệu, huyện Chương Mỹ, Hà Nội) có ông tù trưởng tên là Đặng Công Thành kết duyên cùng bà Lý Thị Ngọc. Ông bà vốn là người tu nhân tích đức, luôn làm việc phúc cho nhân dân trong vùng. Ông bà sinh được 5 người con trai. Sau khi chồng mất bà ở vậy một mình nuôi dạy các con trưởng thành. Sống trong chế độ tàn bạo của quân nhà Hán, bà sớm nuôi ý chí yêu nước và truyền dạy tấm lòng yêu nước cho các con.

Khi các con đã khôn lớn, mẹ con bà đã vận động nhân dân trong vùng xây dựng đồn binh, ngày đêm luyện tập quân sỹ, tích luỹ quân lương. Bà cùng con trai trưởng đóng quân ở giữa làng Cốc, đồn tiền tiêu đóng ở Cốc Thượng do Đặng Nghiễm và Đặng Liễu chỉ huy, đồn Cốc Hạ do Đặng Diên và Đặng Tiên trấn thủ.

Khi nghe tin Thái thú Tô Định đem quân về đàn áp bà đã cùng các con lãnh đạo quân sỹ chiến đấu tiêu diệt hàng trăm quân giặc. Bị quân Hán tấn công tiêu diệt căn cứ Đất Cốc, bà Ngọc Ba và các con phải rút lui, về ẩn trú ở chùa Hương Lang. Được Thiền sư Đạo Uẩn che giấu, mẹ con bà ban ngày tụng kinh niệm Phật, ban đêm vẫn luyện tập võ nghệ.

Nghe tin Hai Bà Trưng dấy binh khởi nghĩa, bà cùng các con cất quân về tụ nghĩa. Thấy mẹ con bà có khí phách phi thường thì Hai Bà Trưng mừng lắm và phong cho bà là Lý Thị Ngọc Ba – ý muốn tôn sùng lãnh tụ khởi nghĩa đứng đầu là Trưng Trắc, sau là Trưng Nhị và thứ ba là Lý Thị Ngọc Ba.

Sau khi tế cờ ở Hát Môn, các đạo binh của Hai Bà Trưng xung trận, quân Nam dũng cảm tả xung hữu đột, chống trận vang trời, cờ bay rợp đất, Hán quân Tô Định bại trận, binh tướng Nhị vua Hai Bà Trưng thu phục được 65 thành, lập lên nước Lĩnh Nam.

Nhị vua Hai Bà Trưng sắc phong bà Lý Thị Ngọc Ba là Chiêu Dung Công chúa, cai quản đội nghĩa binh và căn cứ Đất Cốc Sau chiến thắng, bà được Hai Bà Trưng thưởng trọng và phong cho vùng đất Kim Cốc làm đất thang mộc. Từ đó, bà cùng các con tổ chức cho nhân dân trong vùng làm ăn xây dựng quê hương. Tương truyền, vào một hôm (ngày 6 tháng chạp) trời đất bỗng mây mù kéo đến, gió cuộn lên cả một vùng sông Đáy, người ta thấy mẹ con bà xuống thuyền.

Khi sóng yên, gió lặng chờ mãi không thấy mẹ con bà trở về, biết mẹ con bà đã hoá, Nhị vua Hai Bà Trưng vô cùng cảm kích nên lệnh cho dân trong vùng lập miếu, xây đình để thờ phụng mẹ con bà.

Kể từ đó, để tưởng nhớ đến công lao của bà và các con nhân dân trong vùng lấy ngày mùng 6 tháng Chạp hàng năm là ngày giỗ cùng là ngày hội của dân làng Kim Cốc. Dưới thời Lê Trung Hưng, vua đã từng cử đại thần về đây làm lễ dâng hương để tưởng nhớ công lao của bà và các con.

Trong tín ngưỡng thờ Đạo Mẫu Tứ phủ của người Việt, danh tướng Lý Thị Ngọc Ba – Chiêu Dung Công chúa được nhân dân vinh danh là Chầu Bà Đệ tứ Khâm sai và thờ phụng ở nhiều nơi.

Đền thờ Chầu Bà Đệ Tứ Khâm Sai

Đền Cây Thị ở Thanh Hóa

Đền Cây Thị được lập tại xã Hà Ngọc, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa, cũng là nơi Chầu đã anh dũng dẹp giặc năm xưa. Đền được công nhận là di tích lịch sử cấp tỉnh vào năm 1996. Đền Chầu Đệ tứ (hay còn gọi là đền Cây Thị) tọa lạc tại xã Hà Ngọc (Hà Trung). Không chỉ có giá trị về lịch sử, văn hóa, đền còn đẹp như một bức tranh sơn thủy hữu tình. Đây thật sự là điểm đến hấp dẫn đối với du khách trong và ngoài tỉnh, đặc biệt vào những ngày đầu xuân, lễ hội. Theo một số tài liệu viết về đạo Mẫu cho biết: Chầu Đệ tứ là một vị thánh trong đạo Mẫu tứ phủ Việt Nam. Chầu Đệ tứ - người đứng thứ tư trong hàng tứ phủ Chầu Bà, danh hiệu là Chiêu Dung công chúa. Chầu Đệ tứ được coi là người hầu cận bên thánh Mẫu. Tương truyền, Chầu Bà vốn là Bồng Lai Tiên Nữ, cũng có tài liệu ghi rằng bà là Mai Hoa Công Chúa trên thiên Cung, giáng sinh vào nhà họ Lý, với tên là Lý Thị Ngọc Ba. Quê hương của bà ở huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định. Với tính cách thông minh, chính trực, Chầu Đệ tứ lập nhiều công trạng phò vua, giúp nước và được giao trấn giữ vùng sông nước Hà Trung.

Để tưởng nhớ công lao của bà, trong những năm qua cùng với sự quan tâm của các cấp, ngành và nhờ làm tốt công tác xã hội hóa, di tích đã được trùng tu, tôn tạo, đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng, tâm linh của Nhân dân trong vùng cũng như du khách thập phương. Ngôi đền nằm ở vị trí đắc địa, lưng tựa vào núi, mặt hướng ra sông Lèn.

Khu đền thờ chính gồm: Cung đệ nhất thờ tam tòa thánh Mẫu, cung đệ nhị thờ Chầu Đệ tứ và hội đồng thánh Chầu, cung đệ tam thờ Ngọc Hoàng Thượng Đế và hội đồng quan lớn. Ngoài ra, hai lầu của đền thờ hội đồng thánh cô và thánh cậu. Bên cạnh đó là tháp bút uy nghi. Năm 1996, đền Chầu Đệ tứ được công nhận là Di tích lịch sử, văn hóa và danh thắng cấp tỉnh.

Khu đền thờ chính gồm:

– Cung Đệ Nhất thờ Tam Tòa Thánh Mẫu.

– Cung Đệ Nhị thờ Chầu Đệ Tứ và hội đồng Thánh Chầu.

– Cung Đệ Tam thờ Ngọc Hoàng Thượng Đế và Hội Đồng Quan Lớn. Ngoài ra, hai lầu của đền thờ Hội Đồng Thánh Cô và Thánh Cậu.

Đình Làng Kim Cốc

Đình Làng Kim Cốc là nơi Chầu cùng nhân dân sinh sống lúc sinh thời. Để tỏ lòng biết ơn với Chầu, sau khi Bà hóa hóa thánh, nhân dân đã thờ phụng Chầu cùng các con trai tại ba ngôi đình thuộc làng Kim Cốc là Quán Trung, Quán Thượng, Quán Hạ. Tọa lạc tại địa phận xã Hoàng Diệu, huyện Chương Mỹ, Hà Nội, hằng năm, nhân dân đều mở hội vào ngày tiệc của Chầu và tổ chức thờ cúng nghiêm cẩn. Đình Làng Kim Cốc được xếp hạng là di tích văn hóa lịch sử của thành phố Hà Nội năm 1994.

Lễ hội ba thôn Kim Cốc gồm thôn Cốc Trung, Cốc Thượng, Cốc Hạ cũng thu hút rất nhiều du khách tứ xứ tới trẩy hội. Cứ ba năm một lần vào ngày 14/2- 16/2 âm lịch, lễ hội lại được tổ chức, lưu giữ những nét truyền thống của dân tộc. Đình chính tổ chức hội là đình Quán Trung thuộc thôn Cốc Trung, cũng là nơi chính thờ đức Lý Thị Ngọc Ba và con trai út.

Đền Chầu Bà Đệ Tứ ở Bồ Đề, Long Biên, Hà Nội

Đền Chầu Bà Đệ Tứ nằm sát sông Hồng thuộc phường Bồ Đề, quận Long Biên, Hà Nội. Những ngày thu đến đây, khách hành hương càng cảm nhận rõ nét hơn tâm linh về Đạo Mẫu Tứ phủ Việt Nam.

Đền Chầu Bà Đệ Tứ là một trong những điểm tâm linh nổi bật của Hà Nội về Đạo Mẫu Tứ phủ Việt Nam. Đền nằm sát sông Hồng, phong cảnh hữu tình, những ngày thu đến đây, ánh nắng hắt chéo từ phía sông vào đền tạo ra không gian huyền mơ.

Lối vào đền có hai tượng là hai vị tướng cầm hai thanh đao đứng uy nghi, đi vào phía cổng là vài cây khế sai quả, phủ tán rộng, và nhiều cây cỏ đẹp khác. Đền không rộng lắm, nhưng gọn gàng, yên tĩnh. Khi chúng tôi đến đây, một buổi lễ tâm linh đang diễn ra, đó là buổi tiễn căn đồng.

Đền Chầu còn thờ công chúa Liễu Hạnh – một vị trong “Tứ bất tử” trên Thần điện và trong tín ngưỡng dân gian của người Việt (bên cạnh Tản Viên Sơn Thánh, Chử Đồng Tử, Phù Đổng Thiên Vương). Bà được các triều Lê, Nguyễn phong tặng la “Đệ nhất Thượng đẳng thần” và cho phép dân nhiều nơi ở đồng bằng Bắc Bộ và bắc Trung Bộ được thờ tự. Bên cạnh đó, đền Chầu cũng là nơi di dưỡng, bảo lưu những truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc, là trung tâm sinh hoạt văn hóa tinh thần của cộng đồng dân cư làng xã, nơi giáo dục truyền thống “uống nước nhớ nguồn”, khuyên nhủ con người hướng về điều thiện tránh xa điều ác.

Đền Chầu Đệ Tứ ở Nam Định

Đền ngụ tại xã An Thái, An Thái, huyện Vụ Bản tỉnh Nam Định (cũng là quê nhà của Chầu): Vì hầu cận Mẫu nên Chầu Đệ Tứ cũng được lập đền trong quần thể Phủ Dày, tọa tạc tại thôn Quý Hương, xã An Thái, An Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định.

Ngoài ra Chầu Bà Đệ Tứ Khâm Sai còn giáng ở nhiều nơi:

– Đền Duyên Trường ngụ tại bên bờ sông Hồng, gần cầu Chương Dương, Hà Nội cũng thờ Chầu.

– Đền Mẫu Bát Tràng. Chầu bà giáng sinh vào nhà Đồng Tâm Trần Thị người làng Bát Tràng sống trong khoảng thời gian từ năm Mậu Thìn (1568) tới năm Ất Dậu (1585). Hàng năm, tiệc đản hóa đều tổ chức vào ngày 24 tháng 9 âm lịch. Làng Bát Tràng tổ chức hội Đền Mẫu Bát Tràng trong 3 ngày từ 22 tháng 9 tới hết ngày 24 tháng 9 âm lịch.

Giá hầu đồng Chầu Đệ Tứ

Chầu Đệ Tứ là vị Chầu Bà ít khi về ngự đồng. Người ta thường hay hầu chầu khi chiếm bái cửa đền thờ chầu, hoặc đất Nam Định là nơi chầu kề cận Mẫu. Thường thì người ta có thỉnh chầu về chứng tòa màu vàng khi có đàn mở phủ mà đồng tân dâng bốn tòa Sơn Trang.

Khi ngự về đồng, Chầu mặc áo màu vàng, cầm quạt khai cuông rồi thường múa kiếm và cờ lệnh (mô tả hình ảnh chầu ra trận hoặc cầm cờ hiệu khâm sai). Cũng đôi lúc Chầu về múa quạt, múa mồi hoặc chỉ khai cuông rồi an tọa thôi.

Bản văn Chầu Đệ Tứ

Đấng Nam thiên, nữ trung Nghiêu Thuấn

Đất Sơn Nam có đấng trâm oanh

Quý hương An Thái xã danh

Có chầu đệ tứ hách danh dõi truyền.

Điều thời phụng mệnh Hoàng thiên

Ngự đồng ánh bóng khắp miền gần xa.

Ra uy sát quỷ trừ tà

Chiêu tài tiếp lộc gần xa cho đồng.

Khâm sai đệ tứ tuỳ tòng

Chiêu Dung công chúa ngự đồng cứu dân.

Trong nghĩa thân ngoài thời nghĩa dưỡng

Nương uy trời độ lượng bao dung

Mặt hoa tươi tốt má hồng

Gồm lo tứ đức tam tòng vẻ vang.

Mày ngài tóc phượng vấn ngang

Lưng ong má phấn xem càng tốt tươi.

Miệng chầu cười trăm hoa đua nở

Đáng lên tài tiên nữ bồng lai

Vào chầu ra giọng khoan thai

Đã trong hiển ứng lại ngoài tối linh.

Chốn thiên đình ca ngâm chầu chực

Các bộ nàng náo nức dâng huê

Chầu thôi lại trở ra về

Khi ra Thiên Bản lúc về Đồi Ngang.

Miếu giữa đường gia ban sắc chỉ

Bốn chữ vàng chính khí nghiêm trang

Lân vờn phượng múa tòa vàng

Thị tòng bộ chúng tiên nàng đôi bên.

Có phen lên thanh sơn tú thuỷ

Hoá phép mầu lục trí thần thông

Quản cai tam phủ công đồng

Quyền chầu coi sóc đền rồng vào ra.

Sổ tam toà chép biên sau trước

Lại sửa sang gương lược trầu cau

Dù ai tiến cúng khẩn cầu

Quyền chầu ra rộng vào tâu thông hành.

Lên thiên đình ngự về thuỷ phủ

Tiến văn chầu kích cổ tam không

Mời chầu trắc giáng điện trung

Hay còn nam bắc tây đông chốn nào.

Trên thiên tào còn đang tra sổ

Hay chầu còn đổi số cho ai

Có phen chơi cảnh bồng lai

Hay về An Thái là nơi quê nhà.

Có phen ra kinh đô thành thị

Vào kính thiên toạ vị hồng lâu

Rong chơi năm cửa nhà lầu

Hay chơi Phố Mới, cầu Châu, cầu Rền.

Lên trên đến Cầu Đông, cầu Giác

Trở ra về Hàng Bạc, Hàng Ngang

Hàng Buồm chầu lại dạo sang

Mã Mây, Phố Mới, Hàng Đường, Đồng Xuân.

Dạo chơi khắp hết xa gần

Hàng Đồng, Hàng Thiếc, Hàng Cân, Hàng Đào

Chợ huyện, Chùa Tháp,Đình Ngang

Cấm chỉ, đền Cờn các vạn dưới sông.

Có phen chầu ngự thuyền rồng

Qua hồ Trúc Bạch lại dong Tây Hồ.

Lệnh truyền tiên nữ chèo đua

Qua đền Trấn Võ lên chùa Huyền Thiên.

Vực Kim Ngưu có đền An Thái

Cảnh hội đồng có dải Tô giang

Thiên Tích chầu lại dạo sang

Sai các tiên nàng chầu chực dâng hoa.

Phút thôi chầu chở ra về

Ngự trong bản điện sớm khuya hội đồng

Có phen chầu ngự đường trong

Dạo khắp phủ tía lầu hồng vào ra.

Có phen chơi Đồi Ngang,Phố Cát

Đứng nhởn nhơ bóng mát cây cao

Nghệ An chầu lại từng vào

Dạo chơi các chốn lầu cao Kinh Thành.

Có phen chầu chực tỉnh Thanh

Sòng Sơn Ba Dội tập tành vui chơi.

Thường vãng lai bán hàng chiều khách

Thấy ai là ngang ngược ra tay

Mặc ai phù phép tìm thầy

Thành tâm lễ bái chầu dày lại tha.

Lòng kính chúc hương hoa tịnh thuỷ

Hoá phép màu lục trí thần thông

Kiêm tri tam phủ công đồng

Tốc lai giáng hạ từ trung thay là

Ngôi đền thờ khâm sai công chúa

Chầu Mai Hoa tối tú chứng minh

Đền thờ phượng cổ anh linh

Khuông phù đệ tử khang ninh thọ trường