Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ của người Việt

Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ là một phần quan trọng của văn hóa tôn giáo của người Việt Nam. Nó thể hiện sự tôn vinh và sùng kính đối với ba vị Nữ Thần được thần thánh hóa từ người Mẹ gồm Mẫu Thượng Thiên, Mẫu Thượng Ngàn và Mẫu Thoải, cai quản những lĩnh vực quan trọng nhất của một xã hội nông nghiệp . Tín ngưỡng này đã tồn tại từ hàng ngàn năm trong lịch sử và tâm linh của người Việt, và nó phản ánh sự kết hợp của tôn giáo, tâm linh và văn hóa. Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ thể hiện lòng kính trọng và lòng biết ơn của người Việt đối với sự sống và cuộc sống của họ.

Bài viết dưới đây sẽ trình bày chi tiết hơn về tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ, cũng như vai trò và ý nghĩa của các Mẫu trong cuộc sống và tâm linh của người Việt.

Xem thêm: Tam tòa thánh mẫu gồm những ai

Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam Phủ là một hình thức thờ cúng người Mẹ hóa thân ở các miền trời, sông nước, rừng núi, được hình thành trên nền tảng của tín ngưỡng thờ Nữ Thần gồm có Mẫu Thượng Thiên, Mẫu Thượng Ngàn và Mẫu Thoải. Đây là một phần của tín ngưỡng thờ Mẫu Liễu Hạnh, một trong những hình thức tôn giáo truyền thống của người Việt Nam.

Trong tín ngưỡng này, người dân thờ cúng Thánh Mẫu Liễu Hạnh cùng với các vị Thánh Mẫu khác, chúng được xem như là những vị thần cai quản miền trời, rừng, nước, và là những nhân vật lịch sử hoặc huyền thoại có công với nước, với dân. Theo thư tịch và huyền thoại, Mẫu Liễu Hạnh được mô tả là một tiên nữ giáng trần, làm người, sau đó quy y Phật giáo, và được tôn vinh là “Mẫu nghi thiên hạ”, một trong bốn vị thánh bất tử của người Việt.

Tín ngưỡng này bắt nguồn từ thế kỷ XVI và đã trở thành một phần quan trọng của sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng, ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống xã hội và tâm thức của người dân Việt Nam. Nó đáp ứng nhu cầu tôn giáo và khát vọng tìm kiếm sự an ủi, sự bảo vệ và hướng dẫn từ thế lực siêu nhiên trong cuộc sống hàng ngày của con người.

Thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam Phủ của người Việt phân bố rộng khắp ở nhiều địa phương trong cả nước, từ Tây Bắc, Đông Bắc, Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ cho đến thành phố Hồ Chí Minh, và lan tỏa ra nhiều địa phương khác. Tuy nhiên, tỉnh Nam Định được xem là một trong những trung tâm thờ Mẫu Liễu Hạnh tiêu biểu, với nhiều nơi lưu giữ sự tích về sự giáng thế của Mẫu như Phủ Dầy, Phủ Nấp và gần 400 điểm thờ cúng thánh Mẫu khác. Chủ thể tham gia vào các hoạt động thờ cúng bao gồm thủ nhang, thầy cúng, thanh đồng, hầu dâng, cung văn, con nhang đệ tử, cùng với cộng đồng cư dân có chung một niềm tin vào quyền năng và sức mạnh tối linh, sự bảo trợ của các Mẫu. Đứng đầu là Thánh Mẫu Liễu Hạnh, họ gắn bó với nhau thành bản hội và cùng nhau thực hành các nghi lễ thờ cúng, tham gia lễ hội, và lên đồng tại các phủ, điện thờ Mẫu.

Việc thực hành tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam Phủ không chỉ là một phần của tôn giáo mà còn là một phần quan trọng của văn hóa và truyền thống, đóng góp vào sự đa dạng và sức sống của đời sống tâm linh và xã hội trong các cộng đồng dân cư. Tại các điện thờ Thánh Mẫu, nghi thức thờ cúng hàng ngày thường được thực hiện bởi các thủ nhang, đó là những người đại diện cho cộng đồng trong việc tôn vinh và cầu nguyện đối với Thánh Mẫu và các vị thần khác trong Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam Phủ. Các nghi lễ này thường bao gồm việc cúng dường, cầu nguyện và thực hiện các ritơ cúng truyền thống.

Một trong những nghi lễ quan trọng của tín ngưỡng này là lễ hội Phủ Dầy tại xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định. Lễ hội này thường diễn ra từ ngày mồng 3 đến ngày 10 tháng Ba âm lịch, nhằm tôn vinh và kỷ niệm ngày giỗ của Thánh Mẫu Liễu Hạnh. Trong lễ hội này, có sự tham gia của cả cộng đồng dân cư, với những nghi lễ trang trọng, diễn xướng dân gian và các hoạt động văn hóa truyền thống như hát chầu văn, múa và diễn xướng. Thông qua các hoạt động này, người Việt thể hiện sự kính trọng và tôn vinh đối với di sản văn hóa và tôn giáo của họ, đồng thời tạo nên một không gian giao lưu văn hóa và tinh thần trong cộng đồng.

Thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam Phủ không chỉ là một hình thức tôn giáo, mà còn là biểu hiện của tình yêu nước, tôn trọng nguồn gốc và lịch sử dân tộc. Điều này được thể hiện qua việc tôn vinh những nhân vật lịch sử và văn hóa có công với đất nước, những người được thần linh hóa và tham gia trong hệ thống các vị thần của Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam Phủ. Sự tôn vinh này cũng giúp giáo dục thế hệ trẻ về ý thức yêu nước và truyền thống tốt đẹp của dân tộc.

Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam Phủ của người Việt được xem là một niềm tin mở cửa và phong phú, không phân biệt địa vị xã hội, tôn giáo, hay tầng lớp, mà mọi người đều có thể tham gia và tôn trọng. Trong thực hành và tham gia các nghi lễ và hoạt động của tín ngưỡng này, mọi người đều mong muốn cầu sức khỏe, may mắn và hạnh phúc cho bản thân và gia đình, đồng thời thể hiện lòng từ bi và sự bác ái trong cuộc sống hàng ngày.

Thực hành lễ hội và lên đồng không chỉ là cách để cầu nguyện và tôn vinh Thánh Mẫu và các vị thần khác, mà còn là một dịp để thể hiện và bảo tồn di sản văn hóa dân gian của người Việt. Trong các nghi lễ này, trang phục truyền thống, âm nhạc, múa và các hoạt động văn hóa dân gian được thể hiện một cách tinh tế, kết hợp với tín ngưỡng và giá trị văn hóa của người Việt.

Ngoài ra, việc tôn vinh Thánh Mẫu cũng đồng nghĩa với việc tôn trọng và giữ gìn giá trị của người phụ nữ trong gia đình và xã hội. Bằng cách này, tín ngưỡng Thờ Mẫu không chỉ là một phần của tôn giáo, mà còn là một biểu hiện của văn hóa và truyền thống tốt đẹp của người Việt.

Nghi lễ chính và trung tâm của Thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam Phủ là nghi lễ Lên Đồng. Đây là một hình thức diễn xướng dân gian thể hiện đức tin về sự giáng/nhập của các vị thần trong điện thần của Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam Phủ. Trong nghi lễ này, các thầy đồng đóng vai trò trung gian giữa con người và thần linh, thể hiện sự giáng đồng của các vị thánh mang tính tâm linh và biểu tượng. Nhờ vào nghi lễ Lên Đồng, người thực hành có thể giao tiếp với các đấng thần linh để gửi gắm, biểu đạt những mong muốn, khát vọng của mình. Đây là một phần quan trọng của tâm linh và truyền thống tín ngưỡng của người Việt, đồng thời là cơ hội để thể hiện lòng tôn kính và sự kết nối giữa con người và thế giới siêu nhiên. Nghi lễ Lên Đồng là một phần quan trọng của Thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam Phủ. Trong nghi lễ này, các yếu tố như hát văn, trang phục, và múa thiêng được kết hợp một cách hài hòa, tạo ra một không khí tâm linh và trang nghiêm. Những người thực hành tin rằng, thông qua hình thức diễn xướng này, họ có thể giao tiếp với các đấng thần linh để gửi gắm, biểu đạt những mong muốn, khát vọng của mình.

Nghi lễ Lên Đồng có thể được coi là một hình thức shaman giáo, tức là diễn xướng xuất nhập thần, tồn tại và phổ biến ở nhiều quốc gia trên thế giới như Hàn Quốc, Mông Cổ, Uzbekistan, Braxin, Zimbabwe. Đây là một phần không thể thiếu của văn hóa tín ngưỡng và tâm linh của người Việt, đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và phát triển truyền thống tâm linh và tín ngưỡng của cộng đồng.